Partnerskie spotkanie projektu CORE 

Gömörszőlős, Węgry, 9-11 marca 2022Czwarte międzynarodowe spotkanie partnerów uczestniczących w projekcie dotyczącym sadów tradycyjnych miało miejsce na Węgrzech. Bogaty program zrealizowaliśmy od 9 do 11 marca. To zasługa gospodarza spotkania dr. Ivána Gyulai’ego, dyrektora Centrum Ekologicznego Instytutu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju we wsi Gömörszőlős.

Iván Gyulai, witając naszą grupę, przybliżył działania Centrum, opowiedział m.in. o kursach weekendowych, podczas których uczestnicy poznają zasady kompostowania, mulczowania trawników i drzew owocowych, sadzenia towarzyszącego, naturalnych sposobów ochrony drzew owocowych. Ciekawe, że połowa korzystających z zajęć pochodzi z Budapesztu; część z nich to osoby, które przeniosły się na wieś, aby produkować żywność w sposób naturalny; przyjeżdżają także Węgrzy wracający z zagranicy. W Centrum odbywają się również spotkania m.in. sieci sadowniczej obejmującej Basen Karpacki.

Mieliśmy okazję zwiedzić i poznać Centrum, które powstało również po to, by zwiedzających zapoznawać z odnawialnymi i zrównoważonymi technologiami. Nowy budynek ośrodka jest autonomicznym domem pasywnym, ogrzewanym przez ceglany piec, długo utrzymujący ciepło, zbudowany według projektu skandynawskiego. 

Obejrzeliśmy też suchą toaletę kompostową, która oszczędza energię i wodę, a także suszarnię owoców ogrzewaną energią słoneczną. Ciepło do suszenia dostarcza gorące powietrze w rurkach zbudowanych z pustych puszkach po piwie w czarnym kolorze przykrytych przezroczystym pleksiglasem.

Odwiedziliśmy również sklep w Gömörszőlős, który prowadzi Éva… Przeniosła się z Budapesztu, gdzie miała firmę tłumaczeniową. Zajęła się produkcją syropów owocowych, kwiatowych i ziołowych z surowców z własnych upraw i zbieranych na łąkach. Sama przygotowuje przepisy np. dopasowując barwy i smaki do wymagań klientów, traktując to jako formę sztuki kulinarnej. Opowiedziała o tym podczas prezentacji.

Mocne przeżycia towarzyszyły nam podczas zwiedzania obejmującego 15 hektarów starego sadu w Gömörszőlős. Położony na zboczach gór regionu Gomor należy do mieszkańców wsi i władz lokalnych. Centrum kierowane przez Ivána wydzierżawiło pięć hektarów sadu. Prowadzone są tam obserwacje naukowe i zajęcia edukacyjne. Sad, przez wiele lat zaniedbany, stanowi naturalne i bardzo ciekawe laboratorium badawcze.

Równie ciekawe i zapadające w pamięć było dla nas spotkanie w prywatnym ogrodzie i sadzie Ivána. Stosuje tam opracowany przez siebie system głębokiego mulczowania. Ściółka ze słomy, siana i zrębków drzewnych, często sięgająca do głębokości 30-60 cm, zatrzymuje wilgoć, wspomaga biotę gleby, hamuje wzrost roślin konkurencyjnych. Pod ściółkę wysiewa się nasiona i sadzi ziemniaki. Głęboką ściółkę gospodarz stosuje także wokół drzew owocowych. 

Podczas pobytu zwiedziliśmy nowe centrum przetwórstwa owoców w wiosce Trizs, która leży w regionie zaniedbanym i wymagającym wsparcia. Budowę centrum sfinansowały władze lokalne, zapewniając zatrudnienie kilku kobietom. Z przetwarzanych owoców i ziół przygotowują one syropy, nalewki, dżemy i słodycze m.in. czekoladki nadziewane pigwą. Produkty dostępne są w lokalnym sklepie, można je także zamówić poprzez stronę internetową. Kluczowym wyzwaniem dla społeczności wsi jest zachęcenie młodych ludzi do kontynuowania tradycji prowadzenia sadów i przetwarzania owoców. To szansa na zatrudnienie, bowiem rośnie zainteresowanie przetworami nie tylko wśród turystów, lecz także mieszkańców miast. 

Interesująca okazała się dla nas wizyta w Domu Tradycji Sadowniczych we wsi Bódvaszilas. Kieruje nim Krisztián Koleszár rodzinnie związany z tradycyjnym sadownictwem. Dom rodzinny przekształcił w muzeum etnograficzne, w którym na bieżąco gromadzi przedmioty obrazujące zwyczaje, codzienne życie wsi, w tym sadownictwo. Sąsiadujący z muzeum budynek jest teraz domem wakacyjnym. Zwiedziliśmy muzeum, dowiadując się wiele o lokalnej historii drzew owocowych i sadów, obejrzeliśmy wystawę poświęconą lokalnemu pomologowi. Mieliśmy też możliwość degustacji różnych odmian jabłek przechowywanych w piwnicy obok muzeum; obejrzeliśmy jabłonie, grusze i śliwy w zabytkowym sadzie. 

Ważną częścią spotkania były prezentacje partnerów projektu, którzy przedstawili własne doświadczenia związane z drzewami owocowymi i sadami, przekazali informacje na temat postępów w tłumaczeniu przewodnika i studiów przypadków, a także omówili stopień zawansowania realizacji projektu i sposób rozpowszechniania jego wyników. 

Miłym akcentem kończącym pobyt w Gömörszőlős był wieczór z tańcami węgierskimi, czyli pokaz tradycyjnych tańców węgierskich przez trzyosobowy zespół i możliwość spróbowania własnych sił. 

To była świetna, pouczająca wizyta. Wielkie brawa dla Ivána, który podzielił się z nami bogatą wiedzą w sposób jasny, a jednocześnie niezwykle ciekawy. Tak powinna wyglądać edukacja ekologiczna, przekazywanie informacji o naturze, sile drzew. Mądre współżycie z nimi to przyszłość ludzkości, planety. Iván w piękny sposób pokazał ciągłość natury, jej umiejętność odradzania się.